«Ես և մեր վաղը»- Արաքսյա Տոնոյան

Գրիչը ձեռքիցս բաց թողնելով՝ ինձուինձ հառաչեցի.

– Իմաստ չունի, պետք էր ժամանակին սովորել։ 

Քույրս, որը փորձում էր պատին թեք կախված նկարը ուղղել, լսեց ու առանց շրջվելու ասաց.

– Ի՞նչ կա որ, կհավատամ, – մի ձեռքը պարզելով դարակի խորքը, հանեց մեր մեծ պապի կրծքանշաններից մեկը, որը ճիշտ այդ ժամանակներից մինչ օրս պահպանել էր իր գոյությունը, մոտեցրեց ինձ ու շարունակեց – Գիտե՞ս, հին իրերը հիշողություններ ունեն։ Բռնիր ձեռքումդ, աչքերդ փակիր ու հավատա, որ այն իր հիշողություններով կկիսվի քեզ հետ։

Երբ նա սկսում է փիլիսոփայել, շատ համառ է, ու իմաստ չունի հակառակվելը, դրա համար էլ իսկույն որոշեցի փորձել, որպեսզի շուտ ինձ հանգիստ թողնի։ Ձեռքս առա կրծքանշանը, աչքերս փակեցի, առաջին երեք րոպեն մթության մեջ լուռ նստեցի, մինչեւ փակ, բայց արթուն կոպերիս տակ կայծկլտացող գույներն ու աբստրակտ գրաֆիկաները պատկերների վերափոխվեցին։ 

Ինձ թվում էր, որ կամ պատերազմի ընթացքը կտեսնեմ, կամ  ավարտը։ Բայց ես պատերազմից հետո քիչ-քիչ վերականգնված Գերմանիան էի տեսնում, քրոջս, որ ուղեկցում էր ինձ փողոցներով ու մերթընդմերթ գերմաներեն ինչ-որ բաներ ասում իրեն արդեն ծանոթ մարդկանց։ 

– Խնդրիր, որ մեկն ինձ Երկրորդ համաշխարհայինի մասին պատմի, ես դրա համար եմ այստեղ։ 

Քույրս փոխանցեց խնդրանքս մի տղամարդու, նա գերմաներեն մի նախադասություն ասաց ու հեռացավ.

– Nach dem Tod meines Vaters war ich der einzige Mann in unserem Haus, doch meine Mutter versuchte mich zu beschützen.

– Ասում է, որ հոր մահից հետո տան տղամարդն ինքն էր, բայց մա՛յրն էր փորձում պաշտպանել իրեն, – թարգմանեց քույրս։

Մի ծեր կին, որն անցնելիս լսել էր մեր խոսակցության թեման, նույնպես ինչ-որ բաներ ասաց։ Քույրս կրկին թարգմանեց ինձ համար.

– Նա անիծում էր իրեն տրված կյանքը, նզովում իր գոյությունը, որովհետև անարդարացի էր համարում ապրելը սեփական որդու մահը տեսնելուց, նրան հողին հանձնելուց հետո…

Քույրս միշտ էլ ավելի զգացմունքային է եղել, քան ես։ Նա փշաքաղվում էր այդ մարդկանց խոսքերը լսելիս, նրան բավական էր պատկերացնել ու կզգար այդ ցավը, բավական էր լսել ու կհավատար, ես ոչինչ չէի զգում, ո’չ կարեկցանք, ո՛չ ցավ։ Չէի կարողանում, այդ ամենը չափազանց հեռու էր ինձնից։ 

Հանկարծ ինչ-որ ներքին մղմամբ ավելի ամուր սեղմեցի կոպերս, պատկերները փոշիացան, աղավաղվեցին։ Այժմ ես միայն աչքեր էի տեսնում, հոգուս հարազատ, գեղեցիկ աչքեր։ Աստիճանաբար դիմագծեր նշմարվեցին, հետո աչքերիս առջև ողջ հասակով կանգնած էր թխահեր մի տղա՝ հայկական զինվորական համազգեստով։ Նա ժպտում էր ինձ, և ձեռքն ինձ մեկնած, իր մոտ կանչում։

– Անունդ ի՞նչ է, – հարցրի։

Նա նայեց շուրթերիս ու նորից ժպտաց։ 

– Պատմիր ինձ պատերազմից, խնդրում եմ։

Նա ձեռքը տարավ ականջին, ապա իսկույն իջեցրեց։ Շիկնել էր ու դեմքին սառած ժպիտը կորցրել էր իր կենդանությունը։

– Ես սիրում եմ քեզ,- երրորդ անգամ տխուր ասացի ես, երբ հասկացա, որ նա ինձ չի լսում, նա ոչինչ չի լսում… 

Կոպիցս պոկվող արցունքը ստիպեց ինձ բացել աչքերս ու հավիտյան կորցնել նրան։ Ես սկսել էի զգալ, ես այժմ հասկանում էի գրքում գրված բառերը։ Ախր պատերազմի ժամանակ կորցնում են բոլորը, մեկը ինչ-որ բան, մեկը ինչ-որ մեկին, այնպես անսպասելի, ինչպես ես՝ հանկարծ աչքերս բացելով։ Ես նայեցի ձեռքիս կրծքանշանին, վեր կացա, դրեցի դարակում ու որոշեցի այնուամենայնիվ սովորել պատմության դասս։ Ես հույս ունեի, որ մի օր կգտնեմ նրան ու պատմությունն այլ ընթացք կունենա, և նա կլսի…